Fosfor

FOSFOR NEDİR?

Kimyasal yapılı ametal bir element olan fosfor ilk olarak 1669 yılında Hennig Brand tarafından keşfedilmiştir. Ürenin ısıtılması sırasındaki buharlaşma fosfor elementinin bulunmasına neden olmuştur. Gün ışığına maruz kalan fosforun enerji seviyesinde artış gözlenir. Buna karşın bu element sabit bir enerji seviyesinde kalma eğilimindedir. Karanlık bir yerde enerji seviyesini aşağıda tutmaya çalışırken bizlerin gördüğü yansımalar fosforun ışıldaması olarak biçimlenmektedir. Fosfor ayrıca insan vücudunda en çok bulunan elementlerden biridir. Ölen canlılarda kalan fosfor ise bakteriler tarafından kazanılır ve bu şekilde fosfor döngüsü gerçekleşmiş olur.

FOSFORUN ÖZELLİKLERİ

Görünüş olarak yarı saydam ve sarı renkli bir element olan fosfor özgül ağırlık olarak 1,83 grama denk gelmektedir. Sadece 44 derecede eriyebilen özellikte olması kolay erime kabiliyetine sahip bir element olduğunu göstermektedir. Atom numarası 15 olan fosforun, periyodik cetveldeki simgesi P harfidir. Atom kütlesi ise 30,973762‘dir. Suda çözünmesi söz konusu olmamakla birlikte sadece karbon sülfür içinde çözünmektedir. Azot dışındaki birçok element ile kolaylıkla birleşme özelliğine sahiptir.

Oksijen ile oldukça kolay bir şekilde birleşen fosfor bu nedenle havada kolaylıkla ateş alabilmektedir. Bu sebeple fosfor ile çalışma esnasında dikkatli olmak ve saklamak için de su dolu şişeleri tercih etmek gerekmektedir. Fosfor hücrelerdeki DNA ve RNA’nın temel yapıtaşıdır. Vücudumuzdaki birçok enerji döngüsü, fosfor minerali sayesinde gerçekleşir. Özellikle solunum esnasında görevli birçok enzimin işleyişinde fonksiyon sahibidir.

FOSFORUN KULLANIM ALANLARI

Zehirli bir element olmasına karşın kullanım alanı oldukça yaygın olan fosforu ampul yapımında görmek mümkündür. Diğer elementlerle olan alaşımları ile ortaya çıkan fosforik asit ise tıpkı potasyum nitrat gibi tarım ve hayvancılıkta en sık kullanılan malzemelerden biri olmaktadır. Özellikle havai fişek fabrikalarında, kibrit yapımında ve diş macunu yapımında da fosfor elementinden yararlanılmaktadır. Ayrıca insan bedeni içinde kalsiyumdan sonra en çok bulunan bir element olan fosfor, insan sağlığı ve yaşam döngüsü için büyük önem taşımaktadır.

FOSFOR ÇIKARILAN YERLER

Doğada serbest bir element olarak bulunmayan fosforun günümüzdeki elde ediliş şekli fosforun filiz hali olan beyaz fosfordan eldesidir. Dünyada en çok fosforun çıkarıldığı yerler ABD, Fas ve Tunus’tur. Kırmızı, beyaz ve siyah fosfor olmak üzere çok fazla biçimi bulunan bu elementte beyaz fosforun ısıtılması sonucunda kırmızı fosfor elde edilmektedir.

HANGİ BESİNLERDE BULUNUR

İnsan vücudu için son derece önemli bir element olan fosfor en çok diş ve kemik hücrelerinde bulunan ve bu nedenle vücudun bu kısımları için oldukça önemli bir elementtir. Eksikliği halinde pek çok hastalığa sebep olması nedeniyle fosfor bakımından zengin yiyeceklerle beslenmek oldukça önemlidir. En çok süt ve süt ürünlerinde bulunan fosfor elementi yumurta ve kırmızı et içinde bolca bulunmaktadır. Badem ve fıstık gibi kuruyemişlerin yanı sıra mercimek ve susam gibi yiyecekler içinde de fosfor yer almaktadır. Somon balığı, uskumru, alabalık gibi deniz ürünlerinde bulunur. Sarımsak ve susam fosfor bakımından en zengin yiyecekler arasında yer alırken, meyve ve sebzeler fosfor elementi açısından çok da zengin olmayan besinlerdir.

Fosforun İnsan Vücuduna Faydaları Nelerdir?

Vücudun sinir hücrelerinde daha çok rastlanan fosfor sinirlerin uyarılmasına yardımcı olmaktadır. Ayrıca vücuttaki hormon üretimini artırması, zihnin açık ve dinamik kalmasına yardımcı olması gibi olumlu etkileri bulunmaktadır. Vücuttaki asit ve baz dengesinin korunmasına yardımcı olan fosfor besinler aracılığı ile yeterince alınamadığında pek çok hastalığa neden olmaktadır. Başta kemik hastalıkları olmak üzere raşitizm, dişlerde problem, nefes almakta güçlük ve yorgunluk gibi rahatsızlıklara yol açmaktadır.

Fosfor makro besin elementlerindendir. Ayrıca bitkilerde generatif organların oluşumunda ve kök gelişiminde önemli rol oynarlar. Fakat fosfor toprakta bitkilerin faydalanamayacağı formlarda bulunabiliyor. Bunun nedeni ise yüksek ph, kalsiyum bileşikleri, toprakta magnezyum miktarının fazla olması nedeniyle bu elementlerle bağ kurarlar ve alınmayabilirler. Düşük ph’lı gübreler kullanılarak bitkilerin fosfordan faydalanmaları sağlanabilir. Ayrıca bitkiler genç dönemlerinde çiçeklenme dönemi öncesi ve tohum oluşumu dönemlerinde fazla miktarda fosfora ihtiyaç duyarlar. Fosfor enerji üretimi ve gen aktarımı gibi metabolizmik faaliyetlerde de etkendirler.

Noksanlığında ise; 

• Zayıf ve renksiz çiçek oluşumu,
• Tohum ve çekirdek sayısında azalma,
• Zayıf kök oluşumu ve emici tüylerin azalması,
• Tohum ve çekirdek sayısında azalma,
• Tohum ve çekirdek sayısında azalma,
• Yapraklarda mavi-mor renk değişimleri gözlenir.

Toprağa aşırı fosfor uygulamalarından kaçınılmalıdır, aksi durumlarda Demir (fe), Çinko (zn), Kalsiyum (Ca), Bor(B) ve Mangan(Mn) alımına engel olur. Vejetasyon döneminin başında uygulanacak düşük ph’lı bir fosfor bu olumsuzlukları ortadan kaldıracaktır. Toprak uygulamasının mümkün olmadığı durumlarda üstten mutlaka pülverize edilmelidir.